Me Sahyadri MAR2015

सह्याद्री (पश्चिम घाट) हा एक नैसर्गिक संपदेचा, वैविध्यतेचा, भौगोलिक व ऐतिहासिक ठेवा आहे. वाढत्या मानवी अतिक्रमणाचा, सह्याद्रीच्या विविध घटकांवर होणारा दुष्परिणाम भविष्यात आपल्यालाच धोका निर्माण करेल, यात शंका नाही. शुद्ध पाणी, हवा व उर्जा, भावी पिढीला मिळण्यासाठी, नंद्यांचे उगम असलेला सह्याद्री व त्याभागातील जंगले टिकवणे महत्वाचे आहे. सह्याद्रीच्या महत्वाच्या घटकांचे महत्व छायाचित्रांद्वारे प्रकट करण्याचा मी येथे प्रयत्न केला आहे. येथील पक्षी, प्राणी, वनस्पती, अधिवास, किल्ले व लेणी अशा विविध विषयांबद्दल आपण समजुन घेऊ.

Western ghats, or Sahyadri as we all call it as, is a treasure trove of spectacular landscapes, biodiversity, flora, fauna, some amazing geological wonders and man made monuments. With the increasing pressure from human encroachment, all these elements are under stress and in turn are under depletion. Western ghats should be left untouched by human beings, to protect their future generations from getting short of resources, such as water, energy and clean air. The important elements of western ghats, which need protection are highlighted in the new version of Photo journal , Me Sahyadri Magazine. The current issue has a brief of inspiring subjects such as birds, mammals, forts, ancient caves, snakes and the ambiance.

या सदरात, सह्याद्रीच्या विविध घटकांबद्दल छायाचित्र व माहिती द्वारे तोंडओळख मांडली आहे. खालिल चित्रनिबंधात जुन्नर जवळच्या अंबिका लेण्याबद्दल छायाचित्रे व मजकुर आहे. या लेण्यात माणसांचा वावर तुरळक आहे. येथे मधमाश्यांची पोळी आहेत. अशा ठिकाणी जाण्यापुर्वी मधमाश्यांपासुन कसा बचाव करायचा व प्राथमिक उपचार (फ़र्स्ट एड) बद्दल माहिती करुन घ्यावी.

This journal introduces you to one of the Buddhist rock temple through brief information and photographs. As the location is unsafe due to habitat of honeybees, please do not venture to the location without professional approach, and local support.

जुन्न्नरच्या भोवताली डोंगर आहेत. या डोंगरात प्राचिन बुद्ध हिनायन लेणी आहेत. अंदाजे ५७ विविध ठिकाणी असलेल्या लेण्यांमध्ये महत्वाचे चैत्यगृह आहेत, विहार आहेत. या लेण्यांचा संबंध बुद्ध, हिंदु व जैन धर्मांशी आहे.पुर्व १५० ते इसविसन नंतर १५० वर्षे या कालावधित येथिल लेणी बनविल्या असाव्यात असे मानले जाते. बिटिश लेखकांच्या मते जुन्नर भागात ५७ ठिकाणी लेणी आहेत. जुन्नर भोवताली असलेल्या महत्वाच्या ५ लेणी समुहात, नैऋत्येकडे शिवनेरी, पश्चिमेकडे तुळजा, दक्षिणेस मानमोडी, व उत्तरेकडे लेण्याद्री व सुलेमान लेणी आहेत. या सर्व लेण्यांमध्ये मिळुन १० चैत्यगृह, १७४ विहार, ११६ पाण्याची टाकी व ३६ शिलालेख आहेत. शिवनेरी लेणी येथे ३, लेण्याद्री येथे २, मानमोडी येथे ३, तुळजा येथे १ व गणेश पुर्व येथे १ चैत्यगृह आहेत. शिवनेरी लेणी येथे ७८, लेण्याद्री येथे २८, मानमोडी येथे ४९, तुळजा येथे १२ व गणेश पुर्व येथे ७ विहार आहेत. शिवनेरी लेणी येथे ३, लेण्याद्री येथे ६, मानमोडी येथे २१, शिलालेख आहेत. शिवनेरी लेणी येथे ६०, लेण्याद्री येथे १५, मानमोडी येथे ३८, तुळजा येथे २ व गणेश पुर्व येथे १ पाण्याची टाकी आहेत.

Junnar is located on the deccan plateau, 20 km east of the main western ghat ridge. The town is surrounded by hills from all the sides. There are mountain forts and old rock cut caves all around the Junnar town. As per British records there are rock cut caves at 57 separate locations. The five prominent caves identified by early British explorers such as James Fergusson, and James Burgess are, Shivneri cliff caves south west of Junnar, Tulaja Leni west of Junnar, Lenyadri leni (Ganesha caves) north of Junnar, East Ganesh hill caves north of Junnar, and the caves of Manmodi hill south of the town. There are total 10 Chaitya halls, 174 vihaars, 116 water tanks and 36 inscriptions in these caves. Shivneri caves have 3, Maanmodi caves have 3, Lenyadri caves have 2 and Tulajaa and Ganesh east caves have 1 each chaityagrihaa (Chaitya hall). Shivneri caves have 78, Maanmodi caves have 49, Lenyadri caves have 28 ,Tulajaa has 12 and Ganesh east caves have 7 vihaaras. Shivneri caves have 3, Maanmodi caves have 21 inscriptions. Shivneri caves have 60, Maanmodi caves have 38, Lenyadri caves have 15,Tulajaa have 2 and Ganesh east caves have 1 water tanks.

जुन्नर भोवतालची लेणी कार्ले, भाजे, बेडसे, नाशिकजवळच्या पांडव लेण्यांच्या तुलनेने कलेच्या व वैभवाच्या दृष्टीने कमी दर्जाची आहेत. मात्र लेण्यांच्या स्थापत्यशास्त्राच्या दृष्टीने येथील लेणी महत्वाची आहेत. येथील काही लेणी डोंगराच्या गाभ्यातील भेगेमुळे व त्रुटींमुळे अर्धवट कोरलेली आहेत. यामुळे येथे लेण्याच्या कोरिवकामातील वेगवेगळे टप्पे पहावयास मिळतात. प्रदिर्घ काळ येथे लेण्यांचे काम झाले असल्याने वेगवेगळ्या काळातील विविध शैली येथे पहावयास मिळतात. येथील लेण्यांच्या कोरिव कामाचा काळ निश्चित पणे सांगणे कठिण असले तरी अंदाजे इसविसन पुर्व १५० ते इसविसन नंतर ४०० वर्षे या कालावधित येथिल लेणी बनविल्या असाव्यात असे मानले जाते.

Most of the caves of Junnar are with very little ornamental and imagery carvings, in contrast with the caves of Verul and Ajantha. The Dagoba or the Stupaa is common in all the caves. Also none of the Junnar caves are as magnificent as caves of Karle, Bhaje or Nashik. However the group comprises specimens of almost every variety of rock-cut temples, and several forms not found elsewhere. Though the caves of Junaar are plainer than most of those executed afterwards,are still not devoid of ornament. All the caves belong to the first great division of Buddhist caves. The caves have been built between 150 B.C. and 400 A.D.

जुन्नरच्या दक्षिणेस अंदाजे १.५ कि.मी. अंतरावर, मानमोडी डोंगरावर ३ ठिकाणी लेणी समुह आहेत. या लेणी समुहांची नावे भुतलिंग लेणी, अंबा अंबिका लेणी आणी भीमाशंकर लेणी अशी आहेत. अंबा अंबिका लेणी उत्तरमुखी असुन येथे असलेल्या अंबिका देवीच्या शिल्पामुळे या लेण्याला अंबा अंबिका लेणी असे संबोधतात.

Some rock cut caves west of Junaar are located in Maanmodi hill about 1.5 km south from Junnar. There are three groups of caves in Maanmodi hills, viz Bhut leni, Ambika and Bhimashankar.Bhut leni and Ambika caves are facing north, Bhimashankar caves are facing east. The cave is called as Ambika caves because there is a Ambika deity shrine in one of the caves.

अंबिका लेण्यात १ चैत्य गृह, १७ विहार, ११ पाण्याची टाकी आणी १५ शिलालेख आहेत. चैत्य गृहाचा आराखडा बेडसे लेण्यासारखा वाटतो. चैत्यगृहाबाहेर पडवी आहे. येथे उंच अष्ट्कोनी खांब आहेत. खांबांच्या खाली आणी वर कलशाचा आकार आहे. चैत्यगृह आतमधुन अपुर्ण आहे. याचे खोद्काम मधेच सोडुन दिले आहे. डोंगराच्या पोटातील भेगेमुळे हे काम अर्धवट सोडले असावे. पावसाळ्यात या भेगेतुन मोठया प्रमाणात आत पाणी झिरपते.

Ambika caves have 1 Chaitya Griha, 17 vihaars, 11 water tanks and 15 inscriptions. The Chaitya-cave at Ambika caves is somewhat on the plan of the Bedase caves. It has two complete and two half octagonal columns in front, supporting the roof in verandah. These columns are of the style, with water-pot bases and capitals. This cave is quite unfinished and the aisles have not been commenced. The capital of the stupaa is roughly carved out. In the Chaitya griha there is a major defect in the rock, with soft rock. The rock defect has halted the work and the cave remained unfinished. In the monsoon water leaks in to the Chaitya griha through the fault.

मुख्य चैत्यगृहाच्या पुर्वेस एका लहान लेण्यामध्ये एक स्तुप आहे. या स्तुपाचा वरचा भाग गोलाकार असुन तो अर्धगोलापेक्षा मोठा आहे. या स्तुपावर छतात छत्री कोरलेली आहे. स्तुपासमोर पाण्याची टाकी आहेत.

On the eastern side of the main Chaitya Griha, there is a small cave with Stupa. The Stupaa has dome which is more than semisphere. The umbrelaa at the top is carved in the stone, which probabaly was connected to the capital of Stupa. There are 2 water tanks in front of this Stupa cave.

चैत्यगृहाच्या समोरच्या दगडी भिंतीवर अनेक शिलालेख आहेत.

There are many inscriptions in the front façade of the Chaitya Griha.

मुख्य चैत्यगृहाच्या पश्चिमेस काही विहार आहेत. या लेण्यांच्या दर्शनी भागात खांब आहेत.

On the west side of main chaitya griha there are caves with pillars in front. There are inscriptions in front walls of some caves.

भारुकछकानं लंकुडियानं भातूणं
अससमस पुताण
बुधमितस बुधरखितस च बिगभं देयधमं
या शिलालेखाचा अर्थ : " भारुकछ येथील, लंकुडीया, अससमाचे पुत्र, बुद्धमित आणी बुद्धरखिता या भावंडांकडुन द्विगर्भी गृह दान"

भारुकछकानं लंकुडियानं भातूणं
अससमस पुताण
बुधमितस बुधरखितस च बिगभं देयधमं
The inscription means “ A house of 2 cells, a meritorious gift by the brothers Budhamita and Budharakhita, Lankudiyas, sons of Asasama, inhabitants of Bharukachacha”

सयितिगहपतिपुतस गहपतिस सिवदासस
बितियकाय च सहा परिवा
या शिलालेखाचा अर्थ : "गृहपती सायितीचा पुत्र गृहपती सिवदास, त्याची पत्नी व परिवाराकडुन (दान)"

सयितिगहपतिपुतस गहपतिस सिवदासस
बितियकाय च सहा परिवा
The inscription means “ A gift of the householder Sivadasa, son of the householder Sayiti, and his wife with all his relatives”

मुळ बुद्ध लेण्यामध्ये अंदाजे ९ व्या शतकात जैन तिर्थकारांची काही शिल्पे कोरलेली आहेत. शिल्पे मुख्य चैत्यगृहाच्या पुर्वेस दुसऱ्या मजल्यावरच्या लेण्यात आहेत. येथे जैन क्षेत्रपाला, तिर्थकार, आणी अंबिकेची शिल्पे आहेत. सध्या येथे जैन व हिंदु भाविक याची पुजा करतात.

The originally Buddhist caves were sculptured by Jain tirtahakaras in about 9th century. There are sculptures of Tirthakaras in a cave at the second level, east of main Chaitya Griha. Along with the sculptures of Tirthakaras there is a sculpture of Ambika in the cave. At the entrance of the cave in the corner there is a sculpture of Jain kshetrapala, on the outer wall of the cave. The Ambika and Tirtakaras are worshipped by Jain community. Ambika is also worshipped by Hindu community.